Het grondkapje en de smartphone

Grote kans dat we nog meer mondkapjes gaan vinden op straat na het nieuwe advies om alleen maar medische eenmalige mondkapjes te gebruiken. Een groot deel van de mensen draagt herbruikbare mondkapjes, maar vooral de eenmalige eindigen als grondkapje.

Al sinds het begin van de pandemie bestudeer ik het corona-gerelateerde zwerfafval. In het begin waren dat vooral de plastic handschoenen, later werden dat de mondkapjes. De plekken waar ik ze het meeste vind zijn de plekken waar mensen ze op of af doen. Bij bushaltes, treinstations, winkelcentra et cetera. Op zich logisch en verklaarbaar dat het daar wordt weggegooid of verloren. Los van het feit dat dat niet hoort natuurlijk.

Ook viel me vanaf het begin op dat er veel mondkapjes op en langs fietspaden liggen. Het is niet logisch dat mensen tijden het fietsen mondkapjes afdoen, maar aangezien ik in de winter juist ook op en langs fietspaden vaak handschoenen vind keek ik daar niet van op. Handschoenen vallen uit jaszakken, dus is het vrij logisch dat dit ook gebeurt met de mondkapjes.

Gister tijdens een zwerfafvalonderzoek liep ik op een fietspad en zag wat mondkapjes liggen. Ik haalde mijn iPhone uit mijn jaszak om er een foto van te maken en toen viel er een kwartje. Ik zag opeens een verband tussen de smartphone en het mondkapje op straat. Dat kwartje heb ik snel weer opgeraapt natuurlijk. Ik laat net als vele anderen niet zomaar geld op straat liggen. Dat is het principe waardoor statiegeld zo goed werkt tegen zwerfafval.

Eerst even een stapje terug in de tijd. Toen ik in 2017 begon met het vastleggen van plastic Antaflu-wikkels (die daardoor uiteindelijk van papier zijn geworden) vond ik die krengen ook vaak in mijn eigen achtertuin. De oorzaak was dat ik ze opraapte, fotografeerde en in mijn broekzak deed en eenmaal thuis haalde ik mijn sleutels uit de broekzak waarna die wikkels dus wel eens ongemerkt op de grond vielen. Vele malen kwam mijn vrouw breed lachend ons huis binnen stappen met een antaflu-wikkel in haar hand en riep dan: “Hé Zwerfinator, je hebt weer zwerfafval veroorzaakt!”

Ik werd me daardoor bewust van de verliesfactor van zwerfafval. Deze is vooral groot bij snoep- en koekwikkels die in de zak worden gestoken. Ik heb er zelfs nog een anekdote over. Tijdens een rondje zwerfafval rapen kwam ik in gesprek met een mevrouw die heel boos was op de jeugd die ze ook de volledige schuld gaf van het hele zwerfafvalprobleem. In het gesprek kon ik haar zelfs niet ervan overtuigen dat kinderen zichzelf niet opvoeden, maar dat hun ouders dat doen en dat die dan op zijn minst mede-verantwoordelijk zijn.

Ik probeerde haar ook nog te vertellen dat er meerdere oorzaken zijn van zwerfafval, maar alles wat ik zei was volgens haar pertinente onzin. Het was geen prettig gesprek. Een zeldzaamheid, want de praatjes met volstrekt onbekenden onderweg zijn vaak erg goed voor het humeur en de motivatie. Op een gegeven moment pakte ze een zakdoek uit haar jaszak en viel er een lege Sultana wikkel uit haar zak op de grond. Ik zei meteen: “Kijk, het gebeurt u ook en u had het zelf niet in de gaten”. Dat was tegen het zere been en ze brieste dat de wikkel niet van haar was en dat ze nog nooit zwerfafval had veroorzaakt. Ik heb haar een fijne dag gewenst en veel wijsheid en ben weer verder gaan rapen.

Terug naar het mondkapje. Ik ben er zelf ook een keer eentje kwijtgeraakt. Op station Sloterdijk kocht ik tijdens het overstappen iets bij de kiosk. In die periode hoefden we geen kapjes op in winkels, wel in het OV. Ik had daarvoor mijn portemonnee uit mijn jaszak gehaald en daarbij verloor ik dat kapje. Eenmaal op het perron bij Spoor 9, een paarhonderd meter van het station, miste ik dat vermaledijde ding. Ik had geen tijd om terug te gaan om te gaan zoeken, maar had een nekwarmer bij me die plaatsvervangende dienst kon doen. Zie de foto hierboven.

Als je dingen uit je zak haalt is er dus grote kans dat je ook per ongeluk andere dingen uit je zak haalt. En wat halen mensen continu uit hun zak als ze onderweg zijn? Juist, hun smartphone. Ik realiseerde het me toen ik mijn iPhone uit mijn zak haalde om dat mondkapje op de foto te zetten. De smartphone is volgens mij zeer waarschijnlijk een van de oorzaken waardoor er meer zwerfafval ontstaat.

Niet direct. Ik vind wel af en toe oplaadsnoertjes, oordopjes, schermhoesjes en soms ook echte smartphones die het soms ook gewoon nog doen, maar dat is niet bepaald een afvalberg. Indirect leidt het gebruik daarentegen wel gewoon tot extra verlies van afval uit jas- en broekzakken. We mogen helemaal niet appen op de fiets, maar met die wet gaan we nog onverschilliger om dan met de corona-regels.

Aan de andere kant heeft de smartphone ook een positieve rol in de strijd tegen zwerfafval. Doordat we er continu foto’s van zwerfafval mee maken en zo data verzamelen voor onderzoeken en campagnes is de antaflu-wikkel nu van papier, is plastic zo goed als verdwenen uit vuurwerk, verkopen de grote ketens geen plastic confetti en waterballonnen meer en ook heeft de smartphone zo een grote rol gespeeld in de besluitvorming om statiegeld uit te breiden naar plastic flesjes en blikjes.

Het gaat veel te ver om de smartphone als grote boosdoener te zien in het probleem van de mondkapjes of plastic wikkels op straat. Er zijn veel meer processen waardoor dat gebeurt. Maar ik ben ervan overtuigd dat het er wel een rol bij speelt. Een grotere dan menigeen zou denken.

Samenvatting is dan dat de smartphone enerzijds meer zwerfafval veroorzaakt, maar ook weer zwerfafval voorkomt. Best wel ingewikkeld. Zal wel iets van Yin en Yang zijn ofzo. Ik weet niet hoe dit tegen elkaar opweegt. Misschien wil er nog eens een student een mooi onderzoek naar doen. Maar in elk geval is de moraal van dit verhaal uiteindelijk dat zwerfafval niet één oorzaak heeft en er dus ook niet één oplossing is.

Aan de andere kant: al het afval dat we niet hebben kan ook geen zwerfafval worden. Een plastic wikkel die je niet hebt gebruikt en niet in je zak zit kan er ook nooit uitvallen als je wordt gebeld of ge-appt. En als u dit heeft gelezen op uw smartphone en u bent erdoor aan het denken gezet, dan heeft dat mooie dure ding toch weer iets positiefs bijgedragen aan de strijd tegen zwerfafval en plastic vervuiling.