Zaterdag is het Landelijke Opschoondag. De enige dag in het jaar dat ik geen zwerfafval opraap. Ik vind het namelijk vreemd om op te gaan ruimen namens de industrie die zo weinig doet aan de bronnen en oorzaken van het probleem, terwijl zij ernaast met hun PR-vlaggen staan te zwaaien. Ze vinden het ontzettend belangrijk dat het opgeruimd wordt. Maar het moet wel door vrijwilligers gebeuren. Het mag niets kosten.
Er wordt zelfs opgeroepen om data te verzamelen tijdens het opruimen dit jaar. Daar kan ik op zich natuurlijk niet tegen zijn. Ik ben er tenslotte zelf in 2017 mee begonnen, was de pionier, maakte het groot en boekte er successen mee. De teller staat op 431.202 getagde en gecontroleerde foto’s. Driedubbel monnikenwerk, maar met een duidelijk doel voor ogen.
Het is mooi dat een organisatie als Nederland Schoon ook oproept om data te verzamelen. De vraag is alleen wat ze met de data gaan doen. Op de website schrijven ze dat zwerfafval alleen kan worden opgelost door gedragsbeïnvloeding. Over het verminderen van verpakkingen, goede retoursystemen, vermindering van plastic en hergebruik hebben ze het niet. Niet vreemd: ze vertegenwoordigen de verpakkingsindustrie.
In September werkte Nederland Schoon zelfs samen met de Plastic Soup Foundation tijdens World Cleanup Day. Er werden 127.211 stuks vastgelegd en de volgende dag al verscheen er een mooie infographic met wat statistiekjes. Zo snel kan zelfs Zwerfinator het niet. Chapeau! Daarna is er nog maar weinig van vernomen. Zeg maar niks.
Een saillant detail: wie nu gaat kijken via de open data pagina van Litterati zal zien dat de helft van de foto’s die op World Cleanup Day zijn genomen nog steeds niet is getagd. En dat de rest erg inconsistent is getagd. Het is een zootje. Er valt weinig chocola van te maken. Hopelijk gaat het dit jaar beter.
In een recent artikel over statiegeld op blikjes zei de directeur van Nederland Schoon dat papier nog steeds de grootste factor is in het zwerfafval. Was het maar waar. Het strookt ook niet met de lijstjes die een half jaar geleden werden gepubliceerd. En ook niet met mijn onderzoeken, waarin meer dan zestig procent van plastic is. En dan neem ik nog niet eens de sigarettenfilters mee, ook van plastic, dan kom je in aantallen al snel aan de tachtig procent.
De vraag is wat er met de data van zaterdag wordt gedaan. Er wordt gebruik gemaakt van de app Litterati. Recent kondigde Philip Morris een samenwerking aan met Litterati. Vrijwilligers mogen gratis data verzamelen, en er wordt volledig ingezet op gedragsbeïnvloeding. Terwijl zelfs de fanatieke groep peukenrapers, (de helden van #peukmeuk) dat al als bijzaak zien en vechten voor iets wat de tabaksgigant wel kan beïnvloeden: haal de filter eraf of maak hem van natuurlijk afbreekbaar materiaal. Maar het resultaat? Litterati verdient geld, Philip Morris oogst goede PR die al door diverse partijen als greenwashing is geoormerkt. En er verandert niets.
Litterati heeft recent ook een financiële subsidie van 950.000 Amerikaanse dollar geaccepteerd van The Alliance To End Plastic Waste. Dat klinkt mooi tot je erachter komt dat de partijen hierachter bedrijven zijn uit de plasticindustrie of daar miljarden in investeren. De belangen liggen dus ergens anders en ook deze club wordt al een tijdje greenwashing verweten.
Dat krappe miljoentje werd door Litterati verzwegen voor de eigen community, de grote club van vooral Nederlandse vrijwillige zwerfafvalrapers die de app groot maakte. De enige grote successen met de zijn ook in Nederland geboekt dankzij die vrijwilligers. Antaflu-wikkels zijn nu van papier, plastic verdwijnt uit vuurwerk, winkelketens die beloven geen plastic confetti en waterballonnen meer te verkopen en statiegeld op plastic flesjes en blikjes zijn de meest in het oogst springende.
De bedoelingen van Litterati zijn me inmiddels totaal onduidelijk geworden. Doordat ze voor samenwerking kiezen met deze partijen en de app nog steeds niet doet wat ze drie jaar geleden beloofden ben ik gestopt met het gebruik van deze app. Ik kan het niet verantwoorden naar mezelf en ook niet meer rijmen met mijn waarden en principes om met Litterati te blijven samenenwerken. Ik doe mijn ding nu op mijn eigen manier, sneller, flexibeler, controleerbaarder en zuiverder. Met de ontwikkeling van een eigen goede en betrouwbare app ben ik nog steeds niet verder gekomen door alle drukte helaas.
Er wordt nu dus steeds meer data verzameld door vrijwilligers die vervolgens wordt gebruikt door partijen met heel andere belangen. Partijen die daarvoor geld betalen. Wat ze met de data gaan doen? Ik vrees gewoon een beetje meestribbelen. Net doen of ze data verzamelen voor de buitenwereld, deze in hun eigen voordeel presenteren, daarbij wat dingen roepen over gedrag en opvoeden en dan ondertussen zelf niets aan de bron van het probleem doen.
Meestribbelen. De industrie heeft het jarenlang succesvol gedaan om statiegeld tegen te houden. Data speelde een belangrijke rol in het gevecht dat we uiteindelijk hebben gewonnen. En nu gaan ze dus zelf ook data verzamelen. Of in elk geval doen ze alsof. Niet om problemen bij de bron aan te pakken, maar als het nieuwe meestribbelen. Om de aandacht af te leiden van de echte problemen en oplossingen. Misschien zie ik het helemaal verkeerd en zijn de intenties opeens veranderd, maar vooralsnog is er geen enkele reden om daar vanuit te gaan.
Ik wens iedereen die gaat opruimen aanstaande zaterdag heel veel succes en plezier en bij deze ook oneindig veel dank daarvoor, want iedereen die zwerfafval raapt is een held. Maar blijf scherp, zorg dat je noeste arbeid niet misbruikt wordt door partijen die om niets aan de bron van het probleem te hoeven doen.