Na een jarenlange strijd is er eindelijk statiegeld op blikjes. Dat gaat helpen. Er zijn meer positieve prikkels nodig om zwerfafval te bestrijden.
We zien steeds meer blikjes met statiegeld in de schappen en we vinden ze ook al op straat. Die 15 cent extra is niet voor iedereen genoeg om zich anders te gedragen. Dit wordt gecompenseerd door mensen die 15 cent wel de moeite vinden om dat blikje van straat te rapen. Per saldo zal het een grote afname betekenen van de rondslingerende blikjes. Dat effect zien we ook bij de plastic flesjes.
De vraag is niet of het aantal blikjes in het zwerfafval zal afnemen, maar in welke mate. Statiegeld Nederland zegt dat blikjes onbeschadigd of hooguit licht gedeukt moeten worden ingeleverd. Meer dan de helft van de 17.484 blikjes die ik afgelopen jaar vond, was zwaar gedeukt of plat. Als supermarkten zich strikt aan deze regels gaan houden, verliezen veel blikjes hun opraapwaarde. De mensen die speciaal naar blikjes met statiegeld zoeken laten ze dan gewoon liggen.
niet nodig
Grote kans dat statiegeld voor u helemaal niet nodig is. U snapt niet dat mensen afval op straat gooien en denkt wellicht aan oplossingen zoals straffen, opvoeden en bewustwordingscampagnes. Ik ben niet tegen meer en hogere boetes, maar dat is ook geen zaligmakende oplossing. Opvoeden moeten we altijd en kan altijd beter en bewustwordingscampagnes voeren we al meer dan honderd jaar. Met steeds maar niet het gewenste effect.
Als u iets buiten eet of drinkt, gooit u netjes uw afval in een prullenbak. Soms is die ver weg, maar dan steekt u het in uw zak of tas. Best onhandig als de verpakking groot is. Of vies en plakkerig. Deze problemen zijn niet onoverkomelijk, maar verlagen voor veel mensen de drempel om het op straat te gooien.
Toch belandt het meeste afval keurig in een prullenbak. Die raakt daardoor snel vol. En dan gaat die prullenbak afval lekken door de zwaartekracht, de wind of vogels die het er uittrekken. Zelfs het gedrag van nette mensen leidt zo tot zwerfafval. Het legen en onderhouden van prullenbakken kost gemeenten tijd en geld. Meer prullenbakken en vaker legen, betekent meer kosten. De inhoud van de openbare prullenbak wordt verbrand, het netjes weggooien is helaas ook geen bijdrage aan de circulaire economie.
Naast minder zwerfafval en een verminderde druk op de prullenbakken zorgt statiegeld ook voor meer recycling en dat bespaart grondstoffen en CO2-uitstoot. Ik ben daarom ook voorstander van statiegeld op álle drankverpakkingen. Ook om te voorkomen dat er wordt overgestapt op drankverpakkingen zonder statiegeldplicht, zoals we afgelopen twee jaar al diverse bedrijven hebben zien doen.
vuurkorf
Maar dan nog blijft de openbare prullenbak een vuurkorf die snel vol raakt. Er komen wetten aan die de hoeveelheid plastic in verpakkingen moeten verminderen en het aandeel recyclebaar en gerecycled plastic moeten verhogen. Maar vervanging van de materialen alleen zorgt niet voor minder afval, niet voor minder zwerfafval en ook niet voor minder overvolle prullenbakken. Zeker niet doordat de onderwegconsumptie nog steeds toeneemt.
Vorig jaar heb ik samen met de Plastic Soup Surfer een campagne gevoerd onder de naam ‘Operation Overload‘. In het hele land namen mensen foto’s van overvolle prullenbakken om de kern van het probleem te laten zien: we hebben gewoon te veel afval. We bestudeerden de inhoud van prullenbakken en de samenstelling van zwerfafval. We concludeerden dat er nog veel verbeterd kan worden aan het ontwerp van verpakkingen waardoor het zwerfafval-risico wordt verkleind en de openbare prullenbak minder snel vol raakt.
We schreven een rapport dat we onlangs mochten overhandigen aan de Tweede Kamer. We hebben daarbij ook een motie geschreven waarin de regering wordt opgeroepen onderzoek te doen naar een beloningssysteem voor verpakkingen die een laag zwerfafvalrisico hebben en de druk op de prullenbak verminderen. De reacties waren positief, hopelijk wordt er snel iets mee gedaan.
Deze column verscheen op 1 mei 2023 als opiniestuk in het Nederlands Dagblad.