Het is drie jaar geleden dat er statiegeldplicht kwam op plastic flessen kleiner dan 3 liter voor water, limonade en frisdrank. Er ging een strijd van tientallen jaren aan vooraf waarbij de hoeveelheid plastic flesjes op straat alleen maar toenam, ondanks alle zwerfafval-campagnes en bewustwordingspogingen vanuit overheid, bedrijfsleven en maatschappelijke organisaties.
Na 1 juli 2021 daalde de hoeveelheid plastic flesjes in het zwerfafval razendsnel. In het tweede halfjaar van 2021 vond Zwerfinator 47% minder plastic flesjes, in het eerste halfjaar van 2022 was de afname gestegen naar 70%. En daar bleef het bij.
Het bedrijfsleven vertelde ons dat het nog wel verder zou dalen. De consument moest nog wennen aan statiegeld, zo werd verteld. Maar statiegeld op plastic flessen was helemaal niets nieuws in Nederland. Er zat al tientallen jaren statiegeld op grote plastic flessen, elke gewone supermarkt had al een inname-apparaat staan en de gang naar deze machines tijdens het boodschappen doen was voor de meeste mensen al heel normaal.
Statiegeld op kleine flesjes was dan wel nieuw, maar mensen wenden snel aan het idee. Grote verschil met de grote flessen is dat deze flesjes vaak onderweg worden gedronken en dat de gang naar de supermarkt daarmee minder logisch en makkelijk is. Andere innamepunten zijn er nauwelijks bijgekomen dus kleine flesjes worden alsnog veel op straat of in een prullenbak gegooid, want “Wat is 15 cent nou helemaal? Een sigaret kost al minstens drie keer zoveel!”. Maar flesjes met statiegeld worden snel opgeraapt door mensen die dat geld wel willen hebben. Die het kleine wel eren. Het is een zelfreinigend systeem waarbij de vervuiler betaalt.
In februari 2022 maakte Statiegeld Nederland bekend dat het statiegeldsysteem ook werd opengezet voor plastic flesjes met vruchtensap. Bedrijven mochten daar op vrijwillige basis aan meedoen en dat deden ook veel supermarkten en een paar grote sapfabrikanten. En dat had effect, het aantal plastic sapflesjes op straat daalde sindsdien met 50%.
Maar toch daalde het totaal aantal plastic flesjes op straat niet verder. Dat kwam vooral omdat de hoeveelheid plastic flesjes met zuiveldranken met maar liefst 75% toenam. Deze flesjes vallen buiten het statiegeldsysteem.
Het aantal plastic flesjes met statiegeldplicht nam met 80% af, maar de afname van de totale hoeveelheid plastic flesjes bleef hangen op 70%. Als er statiegeldplicht komt op ALLE plastic flesjes, dan zal de totale afname ook gewoon 80% worden. Dat is mooi, maar nog steeds niet de 90% afname van de petitie-motie van de Plastic Soup Surfer die in 2017 door een meerderheid van de Tweede Kamer werd ondertekend en direct door staatssecretaris Sharon Dijksma werd aangenomen.
Dat de afname van de flesjes met statiegeldplicht blijft hangen op 80% heeft de volgende oorzaken.
Slecht 24% heeft opraapwaarde. 24% van de plastic flesjes met statiegeldplicht die Zwerfinator vond kon daadwerkelijk worden ingeleverd. Deze worden actief opgeraapt omdat ze geld waard zijn. Als Zwerfinator ze niet had opgeraapt, dan had een ander dat wel gedaan.
39% van de plastic flesjes met statiegeldplicht had geen etiket meer. Op het etiket staan de statiegeldmarkering en de streepjescode die nodig zijn voor de inname van de flesjes, zowel machinaal als handmatig. Deze plastic flesjes hebben geen opraapwaarde en blijven net zo lang liggen als andere soorten zwerfafval.
10% van de plastic flesjes met statiegeld had nog wel een etiket, maar was te beschadigd om in te leveren. Inleverautomaten accepteren alleen flesjes die nog in de originele vorm zijn of licht gedeukt. Deze plastic flesjes hebben geen opraapwaarde en blijven net zo lang liggen als andere soorten zwerfafval.
26% van de plastic flesjes had nog wel een etiket, maar daar stond geen statiegeldlogo op. Dit zijn vooral buitenlandse flesjes, een aantal meegenomen door toeristen, maar grotendeels afkomstig uit “exotische” supermarkten die hun koopwaar zelf of via een tussenhandelaar uit andere landen importeren. Deze plastic flesjes hebben geen opraapwaarde en blijven net zo lang liggen als andere soorten zwerfafval.
Als we de afname van de plastic flesjes in het zwerfafval naar het oorspronkelijke doel van 90% willen brengen moeten de volgende dingen gebeuren.
Handhaving op wettelijke eis dat statiegeldaanduiding onuitwisbaar op de fles staat
In de wet staat dat dat de aanduiding omtrent statiegeld onuitwisbaar op de fles moet staan. Deze aanduiding staat op het etiket. Dit etiket moet daarom vast op de fles staan. Uit de data van Zwerfinator blijkt dat bepaalde merken niet aan die eis voldoen. Hij heeft daarover al eerde een open brief aan de staatssecretaris geschreven. Hier is niets mee gedaan. Zwerfinator werkt daarom momenteel samen met de Universiteit van Leiden aan een handhavingsverzoek.
Innameplicht voor beschadigde plastic flessen met etiket en streepjescode
Beschadigde plastic flesjes werden tot 1 april 2023 – het moment dat statiegeld op blikjes werd ingevoerd – door veel supermarkten handmatig ingenomen. Na die datumstopen veel supermarkten hiermee, stalorders van Statiegeld Nederland. Op 2 april 2024 schreef Verpact dat er een proef wordt gestart met de handmatige inname van beschadigde verpakkingen. Beter is het om dit per direct gewoon verplicht te maken. Er is statiegeld voor de verpakking betaald, een gedeukte of platte fles is prima recyclebaar, de industrie heeft het probleem erkend, dus gewoon doorpakken.
Verbod op verkoop plastic flesjes zonder statiegeld
Het is niet verboden om plastic flesjes voor water, frisdrank of limonade zonder statiegeld te verkopen. De verantwoordelijkheid ligt bij producenten, distributeurs en importeurs. Dit bied ruimte tot veel olifanten- en geitenpaadjes om de wet te omzeilen en maakt het handhaven ingewikkeld.
Afijn, dit was weer een lang verhaal over een eigenlijk heel simpel onderwerp. Statiegeld werkt als een malle tegen zwerfafval, we hebben alleen een betere wet nodig om het in volle glorie tot zijn recht te laten komen.