De plastictoeslag is mislukt. Helaas. Dat weten we al lang. Dat deze rare maatregel zou mislukken wist iedereen die logisch kan nadenken ook al voordat de maatregel werd ingevoerd. De Tweede Kamer had het ook al snel door. Die vroeg eind vorig jaar al om afschaffing en de vorige staatssecretaris zette de handhaving on hold en schoof het hete hangijzer door naar haar opvolger. Geheel in de klassieke traditie van het doorschuiven van milieuproblemen naar de volgende generatie.
De belangrijkste indicator dat de toeslag niet werkt is het aantal bekers dat Zwerfinator vindt in zijn onderzoeken. Dat is niet gedaald, er is zelfs sprake van een lichte stijging. Alleen fanatieke duurzame mensen nemen hun eigen beker mee. De rest van de bevolking niet en betaalt gewoon het kleine extra bedrag. Wat maakt het uit, wat je onderweg koopt is toch al duur. Omdat de toeslag niet kan worden terggevorderd, zoals bij statiegeld, gaan we er niet anders mee om dan voorheen. We gooien het ergens in de prullenbak of op straat. En ook statiegeldjagers rapen het niet op zoals ze wel met blikjes of plastic flesjes doen. Ook die mensen kunnen de toeslag niet terugvorderen.
En toch heeft deze tot mislukken gedoemde maatregel iets moois opgeleverd. En dat is de metamorfose van de bekerdeksel. Daarmee bedoel ik de deksels die op de bekers zitten waar we onderweg koffie, frisdrank, milkshake en wat dies meer zij uit drinken.
Deze bekers waren op een enkele uitzondering na allemaal van plastic. Maar in het tweede halfjaar van 2023 daalde het aandeel plastic van deze deksels pijlsnel naar 40%. Opeens bleek dat ze helemaal niet van plastic hoefden te zijn. Ze kunnen ook gewoon van karton! Wat een openbaring!
De trigger om over te stappen naar kartonnen deksels is evident. Als je een beker van of met plastic verkoopt en daar dan een deksel van plastic op doet, dan moet er wettelijk gezien twee keer de toeslag voor worden gevraagd. En dat vinden bedrijven dan kennelijk toch te veel van het goede. Dus stapten ze over op een kartonnen deksel.
Het meest geweldige is dat deze stap vooral en als eerste werd gedaan door de bedrijven waar Zwerfinator altijd veel over te zeiken heeft en die hem ook niet altijd even aardig zullen vinden. Het zij zo. Het gaat dan over McDonald´s en Albert Heijn. Deze twee grootaandeelhouders in het zwerfafval zijn hier het lichtend voorbeeld. Mocht u nog ergens wat veren hebben liggen, steek die dan vooral in hun bipsen in casu de bekerdeksel.
Nu zou u nog kunnen denken dat deze bedrijven deze overstap ook wel zouden hebben gemaakt zonder de plastictoeslag. Dat ze dit ook wel spontaan zouden hebben gedaan omdat ze zo duurzaam bezig zijn. Dat zou kunnen. Er zijn echter een tweetal aanwijzingen waarom dit niet zo is. Ten eerste had McDonald’s in 2019 al de eerste versie van zijn huidige kartonnen deksel ontwikkeld. Het duurde vier jaar, ofwel tot er een min of meer dwingende noodzaak was, voordat er hierop werd overgestapt. Ten tweede zag Zwerfinator in zijn onderzoeken in België dit najaar dat ze daar nog gewoon plastic deksels gebruiken. In België ligt het aandeel plastic in de bekerdeksels nog ruim boven de 90%.
Dit is niet om af te zeiken of lekker makkelijk kritiek te leveren. Dit is een illustratie van hoe het werkt. Geef bedrijven een positieve of negatieve prikkel om te veranderen en ze veranderen. Zonder prikkel geen verandering.
Nu is het alleen jammer dat er dit jaar verder niets is veranderd. Er zijn afgelopen jaar niet nog meer bedrijven overgestapt op kartonnen deksels. De Tweede Kamer en de Staatssecretaris hebben de plastictoeslag om zeep geholpen, de rest van het bedrijfsleven hief een glas, deed een plas en liet alles zoals het was.
En toch is er iets geweldigs gebeurd. Er is namelijk bewezen dat er geen plastic nodig is voor dit artikel met een hoog zwerfafvalrisico. En daar kunnen we gebruik van maken. De plastic bekerdeksel kan gewoon verboden worden. Daar is geen ingewikkelde wetgeving voor nodig en geen innovatie. Alleen een simpel verbod. Net zoals bijvoorbeeld is gebeurd bij plastic rietjes, bestek en wattenstaafjes. Die vinden we nog zelden in het zwerfafval.
Zo´n maatregel is duidelijk voor het bedrijfsleven, voor de consument en voor de handhavers. En simpel. Heel erg simpel.
Er zijn nog veel meer voorbeelden van plastic verpakkingen en artikelen waarvan er al lang afbreekbare varianten in de handel zijn, die worden gebruikt en verkocht en die we in het zwerfafval vinden. Daarbij kun je denken aan lolliestokjes, broodzaksluiters, snoepwikkels, vuurwerk, broodzakjes en nog veel meer. En als vlaggenschip het etensbakje.
Voor Operatie #Bakzeil hebben Plastic Avengers door het hele land foto´s gemaakt van etensbakjes. Die zijn al grotendeels van karton. Plastic is hier in veel gevallen helemaal niet nodig. Aanstaande dinsdag gaan de Zwerfinator en de Plastic Soup Surfer namens alle Plastic Avengers naar de Tweede Kamer om hierover te vertellen. Ze bieden een rapport aan en een motie waarin ze vragen om samen met zwerfafvalrapers uit te zoeken welke plastic verpakkingen en artikelen kunnen worden verboden omdat er al genoeg afbreekbare varianten van in de markt zijn.
En de plastic bekerdeksel is hierbij natuurlijk dan als eerste aan de beurt. Met dank aan Appie en de Mac. Ook die grootvervuilers willen echt wel de goede kant op veranderen. Ze hebben er alleen wat hulp en gidsen bij nodig. En hier en daar een luis in de pels. Zwerfinator speelt beide rollen met liefde. Alles voor het goede doel!
Het rapport van Operatie #Bakzeil staat hier:
Het bijbehorend persbericht is te lezen via: