Uit de metingen van Zwerfinator Dirk Groot blijkt dat door statiegeld de hoeveelheid plastic flesjes in het zwerfafval inmiddels 70 procent is afgenomen. Een opmerkelijk snelle vermindering, zeker omdat de wetgeving onduidelijk en onvolledig is, de uitvoering tekortkomingen kent en het aantal inleverpunten nauwelijks is toegenomen zoals was beloofd.
70 procent minder
Groot is blij om te zien dat het statiegeld echt werkt. In het vierde kwartaal van 2021 nam het aantal plastic flesjes per kilometer in zijn onderzoeken af van gemiddeld 9,7 naar 2,9 stuks. Een afname van 70 procent. “Dat is sneller en meer dan ik zelf had verwacht”, zo zegt hij, “en natuurlijk zijn dit nog maar eerste bevindingen, over een jaar kunnen we pas een goed oordeel vellen, maar alles wijst erop dat het goed werkt.”
Onderzoek naar drankverpakkingen
Sinds 1 juli wordt er statiegeld geheven op kleine plastic flesjes voor water, limonade en frisdrank om ervoor te zorgen dat deze minder vaak als zwerfafval eindigen en de recyclingscijfers te verhogen. De Zwerfinator doet al sinds januari 2017 onderzoek naar drankverpakkingen in het zwerfafval, In de afgelopen 5 jaar deed hij 2512,5 kilometer onderzoek in 56 verschillende gemeenten verdeeld over 575 dagen. Zijn onderzoekscijfers zijn de afgelopen jaren ook meegenomen in de rapportages die Rijkswaterstaat maakt over de monitoring van de drankverpakkingen in het zwerfafval.
Tekortkomingen systeem
Groot: ”Statiegeld heeft zichzelf al jarenlang bewezen in andere landen, dus het is op zich niet echt een wonder dat het hier ook werkt. En dan zitten we nu zelfs nog met een verre van volmaakt systeem. De beloofde uitbreiding van het aantal innamepunten naar bijvoorbeeld treinstations en benzinestations is nog niet van de grond gekomen. Er zijn bepaalde flesjes waarvan de etiketten snel loslaten, zoals die van Spa en Dalphin. En zonder de streepjescode op het etiket neemt de machine ze gewoon niet in en de winkelbediende ook niet. Daarbovenop heeft Dalphin een erg grote streepjescode die door de machine slecht wordt herkend.
Zwerfafvalrapers hebben dan ook nog te maken met het euvel dat beschadigde of geplette flesjes niet door de machine worden herkend. “Ik heb zelf de ervaring dat die door de servicemedewerkers van de supermarkt altijd gewoon handmatig worden ingenomen, dus dat is een technisch probleem. In het begin kreeg in nog wel veel meldingen binnen van supermarkten die de flesjes van andere supermarkten niet wilden innemen, de laatste tijd hoor ik daar minder klachten over”.
Geen verschuiving naar andere drankverpakkingen
De algemene verwachting was dat er een verschuiving zou plaatsvinden naar andere drankverpakkingen zoals blikjes of drankkartons van een halve liter. Uit de cijfers van Zwerfinator valt dat niet af te leiden. In de zomermaanden zag hij wel opeens meer drankkartons van een halve liter met water erin. Groot besteedde er aandacht aan op social media, hij liet zien hoeveel plastic er in zo’n verpakking zit en het TV-programma Kassa besteedde er aandacht aan. Uit onderzoek van Recycling Netwerk bleek vervolgens dat deze drankkartons minder duurzaam zijn dan wordt geclaimd en zeker minder duurzaam zijn dan plastic flesjes in een statiegeldsysteem.
Jumbo stopte als gevolg van de uitzending met het eigen merk water in drankkartons en een paar maanden kondigde Unilever aan haar B-Better uit de schappen te halen. De opmars van deze pakken lijkt te zijn gestuit. Vanuit Recycling Netwerk is er inmiddels een handhavingsverzoek gestuurd naar de staatssecretaris om ook op deze drankkartons statiegeld te heffen omdat een drankkarton minimaal 70 procent karton moeten bevatten. De pakken van bijvoorbeeld Earth Water en Bar Le Duc voldoen niet aan deze eis en zijn daardoor eigenlijk gewoon plastic flessen met een kartonnen omhulsel.
De blikjes-soap
Eind volgend jaar komt er ook statiegeld op blikjes. “Dan gaan we pas echt een grote klapper maken” aldus Groot. Het bedrijfsleven mag het systeem zelf inrichten en heeft onlangs een nieuw plan opgeleverd waar harde kritiek op is gekomen vanuit de milieuorganisaties. Zo willen de supermarkten zelf niet de blikjes innemen, maar dat moet gebeuren bij aparte inzamelpunten “nabij winkels”. Een consumentonvriendelijke oplossing die ook de goedkeuring van Groot niet kan wegdragen. “Maar ja, dat krijg je als je het bedrijfsleven dat zo lang en zo hard tegen statiegeld heeft gevochten de opdracht geeft om het in te richten, die zijn eerder bezig met de mazen in de wet te zoeken dan naar de geest van de wet te handelen”.
Vertrouwen
Toch heeft de Zwerfinator er vertrouwen in dat ook het statiegeld op blikjes een succes zal worden. “Als je ziet hoe effectief het krakkemikkige systeem al werkt dat we nu hebben, dan denk ik dat het voor het zwerfafval zeker grote winst gaat opleveren. Ik ken al jaren het verschijnsel van de statiegeldlopers in andere landen. “Pfandsammlern” heten ze in Duitsland. Die gaan gewoon op zoek en ze leveren hun buit dan met zakken tegelijk ergens in. Met alleen statiegeld op plastic flesjes levert het nog niet veel op, maar toch ben ik al een paar mensen tegengekomen die het doen.
Het effect van statiegeld is niet alleen dat mensen eerder geneigd zijn het zelf netjes in te leveren. Er zullen nog steeds mensen zijn die het flesje of blikje met statiegeld zomaar weggooien, maar doordat er statiegeld op zit wordt het snel weer opgeraapt door mensen die het geld willen wel hebben. Ik doe er zelf ook aan mee. We hebben weer een zak vol plastic flesjes in de achtertuin staan, die gaan we binnenkort weer inleveren met de kinderen, die zelf ook regelmatig met een gevonden statiegeldflesje thuiskomen. Het geld gaat in hun spaarpot, iedereen blij en dan hebben we weer een leuk uitje tijdens de lockdown. Het netto resultaat is uiteindelijk dat er gewoon veel minder op straat ligt als ik zwerfafval ga rapen en dat zie je terug in mijn cijfers.”
Ook minder in de prullenbak
Groot heeft nog veel meer te vertellen over de tekortkomingen in het huidige systeem, maar wil het toch vooral beoordelen op haar merites. “Ik heb al weer teveel gezeurd en de cijfers zijn gewoon positief. Ik sta achter de strijd voor consumentenbelangen, maar focus me op zwerfafval. Soms maak ik een uitstapje, zo doe ik ook elk jaar een groot onderzoek naar de inhoud van prullenbakken. Opmerkelijk dit najaar was dat het afval in de prullenbakken qua hoeveelheid en samenstelling bijna geheel gelijk was als voorgaande jaren. Alleen het aantal plastic flesjes was met zo’n zestig procent afgenomen. Statiegeld werkt dus echt. I rest my case.”
Het rapport dat Zwerfinator maakte over de resultaten van vijf jaar zwerfafvalonderzoek is via deze link te downloaden