De manier waarop de overheid de opruimkosten van bekers wil gaan doorbelasten geeft de industrie niet genoeg prikkels om te veranderen, dat concluderen de Plastic Avengers op basis van de resultaten van hun #CupCount Campaign.
Wie gaat wandelen of fietsen en een beetje om zich heen kijkt, ziet ze overal liggen: wegwerpbekers. Ze liggen werkelijk overal en volgens zwerfafvalonderzoeker ‘Zwerfinator’ Dirk Groot en ‘Plastic Soup Surfer’ Merijn Tinga schiet de aangekondigde wetgeving die hier iets tegen moet doen tekort. Ze baseren dit op een onderzoek waarvoor data van meer dan 40,000 rondslingerende wegwerpbekers werd verzameld.
“De manier waarop de overheid de opruimkosten van bekers wil gaan doorbelasten geeft de industrie niet genoeg prikkels om te veranderen, de extra heffing op de beker bij aankoop zal het gedrag van de consument na consumptie niet veranderen en bovendien is het niet mogelijk om eerlijk door te belasten omdat van de meeste bekers niet kan worden bepaald welk bedrijf ze heeft gemaakt of verkocht.” Groot en Tinga zien meer heil in een statiegeldsysteem voor bekers om het probleem goed aan te pakken.
4 miljard wegwerpbekers per jaar
In Nederland gebruiken we volgens overheidscijfers 11 miljoen wegwerpbekers per dag, oftewel 4 miljard per jaar. Gemiddeld worden deze slechts 7 minuten gebruikt, daarna worden ze weggegooid. Een flink deel dus in de natuur of op straat. Veel bekers lijken van karton, maar bevatten een plastic coating. “In de lijst van meest gevonden verpakkingen staan wegwerpbekers op de vierde plek. De wegwerpbeker is hét symbool van de wegwerpmaatschappij”, zegt Tinga.
Opruimkosten doorbelasten ondoenlijk
De zogenoemde Uitgebreide productenverantwoordelijkheid (UPV) bepaalt dat producenten van plastic verpakkingen zoals wegwerpbekers moeten betalen voor het opruimen van ‘hun’ zwerfafval. Idee is dat ‘de vervuiler betaalt’, maar ook dat fabrikanten een prikkel krijgen hun bedrijfsmodel te veranderen. Voor hun rapport analyseerden Groot en Tinga informatie over 42.822 rondslingerende wegwerpbekers die Nederlanders fotografeerden tijdens de zogenoemde #CupCount campagne. 53% hiervan bleek niet te herleiden tot een producent doordat er geen merk of andere informatie op staat. Groot: “Hierdoor is het onmogelijk de kosten op een eerlijke en goede manier door te belasten.”
Opruimkosten te laag
Groot en Tinga berekenden verder dat de opruimkosten per geproduceerde beker uitkomen op slechts 0,006 euro. “Het is een illusie te denken dat dit invloed heeft op de productie van wegwerpbekers”, zegt Tinga. Daarnaast blijkt uit het onderzoek dat er veel drinkbekers in de natuur liggen die buiten de nieuwe wetgeving vallen. Het gaat om afgesloten verpakkingen voor bijvoorbeeld ijskoffie of yoghurtdranken.
Extra heffing leidt niet tot ander gedrag
Verder mogen ondernemers vanaf juli 2023 wegwerpbekers en andere -maaltijdverpakkingen niet meer gratis meegeven aan klanten. Die moeten daar extra voor betalen. Ook hiervan is weinig te verwachten. Groot: “Van de gevonden wegwerpbekers met merk, zijn de meeste A-merken. Klanten hebben daar dus een relatief hoge prijs voor betaald. Toch weerhoudt dit mensen er niet van ze op de grond te gooien. De aankoopprijs zegt namelijk niets over de waarde na gebruik: die blijft nul.”
Aan de wettelijke maatregelen kan trouwens volgens Groot en Tinga ook worden voldaan zonder prijsverhoging. “Als er maar op het bonnetje hoeveel er is betaald voor de beker, dan heb je aan je wettelijke plicht voldaan”, aldus Tinga.
Wat wel werkt: statiegeld
Groot en Tinga pleiten ook voor een andere oplossing: stoppen met het gebruik van alle eenmalige bekers voor ‘on-the-go’ en overstappen op herbruikbare bekers met statiegeld. “Statiegeld is bewezen effectief tegen zwerfafval. Zo vind ik sinds de invoering van statiegeld op plastic flesjes in juli 2021 al 80 % minder van de plastic flesjes die onder de statiegeldplicht vallen”, zegt Groot.
In de tussentijd moet er volgens hen een verplichte qr-code op wegwerpbekers komen zodat producenten makkelijk te herleiden zijn. Ook moeten mazen in de wet worden gedicht door alle bekers op te nemen in de regelgeving. Tinga: “Als morgen wegwerpbekers op straat verboden worden, hoeft er geen kopje koffie minder om gedronken te worden. Alle oplossingen liggen voorhanden. Gezien de staat van onze aarde moet ‘hergebruik’ zo snel mogelijk de nieuwe norm worden.”
McDonald’s koploper
Andere uitkomsten uit de analyse van 42.822 gefotografeerde bekers:
• Zwerfafvalbekers liggen breed verspreid, ook ver van verkooppunten.
• Onder de bekers met merk is McDonald’s koploper (17,6% van alle bekers).
• Driekwart van de bekers zijn van karton met een plastic coating, de overige 25% zijn volledig van plastic.
• Slechts de helft van de vastgelegde bekers zijn koffiebekers, de rest zijn bekers voor o.a. milkshake, frisdrank, bier, zuivel en ijs.
• Sinds 2021 moeten er van de EU logo’s op wegwerpbekers staan die aangeven dat ze plastic bevatten. Dit voorkomt niet dat bekers op straat worden gegooid.
• De EU-logo’s staan niet op ijsbekers, terwijl deze van dezelfde materialen zijn gemaakt als drinkbekers. Dit is een direct gevolg van de wet die alleen over drinkbekers spreekt.
Over Zwerfinator en Plastic Soup Surfer
Dirk Groot doet sinds 2016 als Zwerfinator gedetailleerd onderzoek naar zwerfafval op eigen initiatief en in opdracht van gemeenten en bedrijven. Merijn Tinga zet zich als Plastic Soup Surfer al jaren in tegen plasticvervuiling. Ze werken regelmatig samen tijdens onderzoeken of campagnes. Met eerder campagnes wisten ze vuurwerk in Nederland plastic vrij te krijgen, waterballonnen en plastic confetti uit de schappen te verbannen en keelpastille fabrikant “Antaflu’ over te laten stappen van plastic- naar waspapieren snoepwikkels.
Tinga surfte in juli 2022 van Brussel naar Amsterdam op een surfboard gemaakt van wegwerpbekers. Daarmee voerde hij campagne voor herbruikbare bekers en tegen wegwerpbekers. Dit jaar surft hij van Oslo naar Londen om statiegeld internationaal meer onder de aandacht te brengen. Groot is de komende maanden druk met verschillende zwerfafvalonderzoeken door het hele land en zal daarbij ook nauwlettend de ontwikkeling van de zwerfafvalbekers in de gaten blijven houden.
Meer weten? Lees dan ook het volledige rapport: Rapport #CupCount Campaign – De werkelijke kosten van de wegwerpbeker.pdf
Voor quotes en interviews:
Dirk Groot (Zwerfinator)
info@zwerfinator.nl
06 81 50 34 56
Merijn Tinga
merijn@plasticsoupsurfer.org
06 12 33 72 45