Purmerend, 5 september 2023
Geachte mevrouw Heijnen, Beste Vivianne,
Met interesse las ik uw antwoorden op de vragen van kamerlid Eva van Esch van de Partij voor de Dieren. Ik vond een aantal antwoorden nogal teleurstellend, vooral omdat er nog steeds te veel aan het bedrijfsleven wordt overgelaten, terwijl het hoog tijd is voor meer regie en dwang vanuit Den Haag. U zult vast niet verbaasd zijn dat ik dat vind. Maar u gaat 6 september in overleg met het Afvalfonds, hopelijk levert dat iets op. Ik wil u alvast wat extra informatie meegeven, zodat u daar goed beslagen ten ijs komt. Vandaar deze brief.
U heeft bepaalde informatie niet tot uw beschikking, zo schrijft u. In de landelijke zwerfafvalmonitor is nooit bijgehouden wat de inhoud was van de plastic flessen die zijn gevonden bijvoorbeeld. Daarom kunt u nu niet zeggen hoe groot de afname is van de plastic flesjes die onder de statiegeldplicht vallen.
Ik ben zelf in 2016 begonnen met gedetailleerd onderzoek omdat ik vond dat de manier waarop zwerfafvalonderzoek werd gedaan tekort schoot en ik leg wél al jaren de inhoud van de gevonden flesjes vast. Ik kan daarom ook de ontwikkeling laten zien van het aantal plastic flesjes op straat dat nu onder de statiegeldwet valt, ofwel de plastic flesjes voor water, limonade en frisdrank.
De afname van deze flesjes is volgens mijn berekening inmiddels 80 procent. Dat de totale afname van de hoeveelheid plastic flesjes veel lager is, komt vooral doordat de hoeveelheid plastic flesjes die niet onder de statiegeldplicht valt nagenoeg hetzelfde is gebleven.
Ik kan ook laten zien wat de ontwikkeling is van de verhouding tussen de plastic flesjes die wel en niet onder de statiegeldwet vallen. Het aandeel van de flesjes die nu statiegeldplicht hebben daalde van 87% naar 61%. Of anders uitgedrukt: er lagen in 2019 en 2020 nog 6,7 keer zoveel flesjes met statiegeldplicht als zonder statiegeldplicht, nu is dat gedaald naar 1,6 keer zoveel.
Voor meer gedetailleerde informatie over de ontwikkeling van de drankverpakkingen in het zwerfafval verwijs ik u graag naar mijn meest recente rapportage.
U schrijft ook dat het niet mogelijk is om tijdens het schouwen van zwerfafval op straat “objectief met voldoende zekerheid vast te stellen of de streepjescode van een plastic flesje wel of niet voldoende leesbaar is voor het innameapparaat”. Dat is ver bezijden de waarheid. Als een etiket bijvoorbeeld niet meer op de fles zit, dan is er helemaal geen streepjescode te scannen. Dat is zeer goed vast te stellen.
Daarnaast scannen de statiegeldmachines niet alleen de streepjescode, maar ook de vorm van het flesje. Als een flesje plat is, maar het etiket met streepjescode zit er nog goed leesbaar op, dan wordt het flesje niet geaccepteerd door de machine. Ik heb wel eens een aantal platte flesjes gescand bij een zelfscankassa en die herkende de streepjescodes gewoon. Het niet accepteren ligt dan dus niet aan de status van de streepjescode.
Het is prima te constateren of een flesje wel of niet zal worden geaccepteerd door een machine. Maar er staat nergens in de wet dat de inname van de plastic flesjes met een machine moet gebeuren. Tot 1 april 2023 werden platte en beschadigde flesjes bij de meeste supermarkten gewoon ingenomen. Maar sinds de invoering van statiegeld op blikjes zijn er nog maar weinig supermarkten die dat doen. Wist u trouwens dat de tankstations die plastic flesjes met statiegeld innemen ook geen machine hebben staan, maar het handmatig doen? En dat er ook supermarkten zijn waarvan de bezorgdiensten handmatig de statiegeldflesjes innemen en daarbij ook beschadigde exemplaren accepteren? Er zijn prima oplossingen hoor, ik denk dat u gewoon niet goed wordt geïnformeerd.
U schrijft ook dat het u niet bekend is in hoeverre het een probleem is bij het inleveren dat er plastic flesjes zijn waarvan de etiketten snel loslaten. Het probleem is dat deze helemaal niet worden ingenomen. Dat weet iedereen inmiddels wel. Hierdoor levert ook niemand ze meer in. Ze worden ook niet actief van straat geraapt, want ze hebben geen waarde. Ze blijven net zo lang op straat liggen als de plastic flesjes zonder statiegeld en daardoor is de afname van de plastic flesjes in het zwerfafval niet zo groot als die had kunnen zijn. Dat is het probleem.
Hetzelfde geldt voor de platte en beschadigde flesjes. Ze worden niet actief opgeraapt, want je kunt ze toch niet voor geld inleveren.
Ik kan nog veel verder ingaan op de antwoorden op de gestelde vragen, maar ik wil het hier voor nu even bij laten. Ik wil u wel nog graag wat cijfers laten zien die ik uit mijn database heb gehaald over dit onderwerp, getallen zijn altijd handig en nuttig, zeker ook voor het gesprek met het Afvalfonds.
Sinds begin 2022 houd ik bij of een plastic flesjes nog een etiket heeft en of het plastic flesje nog in goede vorm is, dan wel plat of ernstig beschadigd en of het etiket er nog op zit. Dat is geen enkel probleem om te doen tijdens mijn onderzoeken. Dat kan gewoon. Omdat ik overal foto´s van neem en die ook bewaar kunt u het zelf eens proberen. Kijkt u maar eens naar de foto’s in dit online foto-album. Het is echt niet moeilijk.
Hier de cijfers over de status waarin ik de flesjes vond
- Van de 3358 plastic flesjes vielen er 2165 onder de statiegeldplicht. Dat is 65% van het totaal.
- Van deze 2165 flesjes hadden er 731 geen etiket meer. Blijven er 1434 over.
- Van deze 1434 waren er 286 plat of zwaar beschadigd. Blijven er 1148 over.
- Van deze 1148 hadden er 518 wel een etiket, maar geen statiegeldlogo. Blijven er 630 over.
- Deze 630 onbeschadigde of licht gedeukte plastic flesjes kunnen dus worden ingeleverd, de rest niet.
Dit betekent dat slechts 29% van de plastic flesjes die onder de statiegeldplicht vallen daadwerkelijk kunnen worden ingeleverd bij een statiegeldmachine. Slechts 29% heeft opraapwaarde. De overige 71 procent van de flesjes met statiegeldplicht blijft hierdoor net zo lang op straat liggen als de plastic flesjes zonder statiegeld.
Ik vond ook nog 46 onbeschadigde plastic sapflesjes met statiegeld. Het aantal sapflesjes dat ik vind neemt trouwens snel snel af nu er op vrijwillige basis statiegeld op mag worden geheven. Als ik deze optel bij de 630 onbeschadigde statiegeldflesjes, dan kom ik op 676 plastic flesjes. Op een totaal van 3358 is dat 20 procent. 80 procent van de flesjes die ik vind heeft effectief dus geen statiegeld.
Wat we hier aan kunnen doen is vrij simpel: ten eerste, ik herhaal het nog maar weer eens, voer statiegeldplicht op alle plastic flesjes. Bij metalen drankverpakkingen maken we geen uitzonderingen, waarom hier wel?
Maar dan zitten we nog met die loslatende etiketten en die beschadigde flesjes. Daarvoor is mijn advies: stel een wettelijke innameplicht vast voor alle flesjes met etiket en daarop zichtbaar statiegeldlogo, ongeacht of ze beschadigd zijn of niet. Als het niet machinaal kan, dan moet het maar handmatig. Dat dat kan is al lang al bewezen.
En dan kunnen we veel actiever laten handhaven op de wetsovertreding die producenten begaan door snel loslatende etiketten op de flesjes te plakken. U zegt zelf dat in de wet staat dat de aanduiding omtrent statiegeld duidelijk en onuitwisbaar op de verpakking moet worden aangebracht. Als de aanduiding op een snel loslatend etiket staat, dan is dat niet onuitwisbaar en dan wordt de wet gewoon overtreden.
Als voorbeeld wil ik graag de flesjes Spa noemen. Het papieren etiket hiervan laat al los in een vochtige koelkast. Van de 333 flesjes die ik van dit merk vond hadden er 177 geen etiket meer. Dat is dus 53 procent. Maar ook Dalphin (38%), Chaudfontaine (30%) en Coca Cola (29%) scoren hoog.
Ik zit er aan te denken om een handhavingsverzoek te doen tegen de producenten hiervan. Op zich een makkelijk uit te voeren actie. Je hoeft alleen maar even naar de etiketten te kijken. Zijn ze van papier of zit er maar een enkel plakrandje aan, dan weet je sowieso dat die snel loslaten en dan kun je middels een dwangsom snel een en ander bereiken.
Maar helemaal eerlijk is het ook weer niet als we alleen de producenten van deze topmerken aanpakken. Deze flesjes hebben een duidelijk herkenbare vorm. Ik vind echter ook heel veel plastic flesjes zonder etiket waarvan ik geen idee heb van welk merk ze zijn. Van de 731 plastic flesjes zonder etiket kan ik van 414 stuks het merk niet achterhalen. Dat is 57 procent ofwel meer dan de helft.
Ik administreer echter ook de losse statiegeld-etiketten die ik vind. Hierdoor weet ik dat ook de etiketten van bijvoorbeeld Albert Heijn, Saskia en Cristaline snel loslaten. Op basis van deze kennis zou ik dus ook een handhavingsverzoek kunnen doen voor die bedrijven. Maar dan missen we nog veel fabrikanten die plastic statiegeldflesjes met makkelijk loslatende etiketten op de markt zetten.
En als er op wordt gehandhaafd zal er ongetwijfeld een discussie losbarsten over wat de betekenis is van het woord “onuitwisbaar”. Advocaten kunnen het vast zo uitleggen dat de etiketten wel aan de wet voldoen. Het is dus verstandiger als er gewoon goede en duidelijke technische wettelijke eisen worden gesteld aan het etiket en onder welke omstandigheden het etiket niet mag loslaten. Dan kunnen we ook gewoon goed controleren en op basis daarvan gaan handhaven.
We vragen al een paar jaar om meer innamepunten. Dat is goed voor een hogere inzameling, maar daarmee komen we er niet. Het Afvalfonds zegt nu ook opeens dat er meer innamepunten moeten komen, maar laat u met die belofte niet het bos in sturen. Het is de oude truc van het meestribbelen. Zo gaat het ook met de belofte van statiegeldmachines op treinstations. Die kwamen al meer dan een jaar te laat en zijn nu alleen op de 4 grootste stations te vinden. Er zouden er voor eind 2023 nog 17 bijkomen, maar ze zijn er nog steeds niet, ik heb het nog net even gecheckt bij de NS. Ik vrees dat die belofte ook niet waar zal worden gemaakt.
Een tijdje terug hoorde ik u ergens vertellen dat we elkaar regelmatig spreken, maar ik heb u slechts één keer ontmoet. Toen de Plastic Soup Surfer in Den Haag aan kwam surfen heb ik de kans gegrepen mijn visie op de maatregelen tegen wegwerpbekers kort aan u uit te leggen. Tijd om dat te veranderen. Ik ga graag een keer met u in gesprek. Het liefst natuurlijk gewoon terwijl we samen buiten zwerfafval rapen. Dan kan ik alles meteen goed laten zien. En het wordt vast gezellig en dan doen we meteen wat goeds en zijn we lekker in de buitenlucht. En ik beloof u: geen pers. Die hebben we daarbij helemaal niet nodig.
Met vriendelijke groet,
Dirk Groot
Zwerfinator Foundation