Jarenlang nam het aantal drankkartons in het zwerfafval af, maar na de invoering van statiegeld op plastic flesjes nam het aantal juist weer toe. De belangrijkste reden: bedrijven die overstappen van plastic flesjes met statiegeldplicht op middelgrote to-go drankkartons zonder statiegeld.
Project #Pakzooi
Om hier aandacht voor te genereren lanceerden de Plastic Soup Surfer (Merijn Tinga) en de Zwerfinator (Dirk Groot) eind vorig jaar de campagne Project #Pakzooi. Ze riepen andere plastic-activisten (Plastic Avengers) op om foto’s te maken van rondslingerende drankkartons. Dit leverde uiteindelijk 12.628 foto’s op die daarna door de Zwerfinator zijn voorzien van data labels zoals formaat, inhoud en merk.
Uit analyse van duizenden foto’s van drankkartons in de zwerfafval-database van de Zwerfinator blijkt dat het aantal kleine pakjes in het zwerfafval al jaren afneemt, maar dat het aantal grotere drankkartons sinds de invoering van statiegeld op plastic flesjes in 2021 is verdubbeld. In 2017 was het aandeel van de grotere drankkartons 19 procent, in 2023 was dit gestegen naar 40 procent.
Opkomst middelgrote drankkartons
Middelgrote drankkartons bestaan al jaren, maar werden bijna alleen gebruikt voor zuiveldranken. Na de invoering van statiegeld op plastic flesjes worden ze ook steeds meer gebruikt voor water, limonade en vruchtensap. In 2020. Het jaar voor invoering van statiegeld was slechts zeven procent van de middelgrote pakken gevuld met water, limonade of vruchtensap, in 2023 was dit gestegen naar 47 procent.
Door bestudering van de merken van de middelgrote drankkartons is heel duidelijk te zien dat deze grote stijging wordt veroorzaakt door een aantal bedrijven die zijn overgestapt van plastic flesjes op drankkartons. Het betreft Standard investment, (Goudappeltje, Appelsientje, Maaza), United Soft Drinks (Bar-le-duc) en Earth Concepts (Earth water).
Meer data en een uitgebreidere analyse is terug te lezen in dit rapport.
Slechte recycling
Deze campagne en het onderzoek richten zich op de drankkartons die eindigen als zwerfafval, maar de milieulast van deze pakken is veel groter. Ze worden slecht ingezameld en kunnen niet goed gerecycled worden. Als ze wel goed worden ingezameld, dan wordt het hoogwaardige karton gedowncycled naar toiletpapier en golfkarton, de binnenkant van plastic en aluminium wordt meestal verbrand. De middelgrote drankkartons zijn bestemd voor de to-go-markt, dus eindigen ze meestal in een openbare prullenbak, waarvan de inhoud ook bijna altijd rechtstreeks als restafval de verbrandingsoven in gaat.
De inzameldoelstelling van plastic flesjes en blikjes is 90 procent, voor de drankkartons is dit 55 procent en dat hoeft pas in 2030 behaald te worden. (Doelstelling voor 2023 is 34 procent). Een vreemde discrepantie. Uit het voortraject voor de invoering van statiegeld op plastic flesjes en blikjes bleek dat het de industrie niet lukte om de inzameling te verhogen en de hoeveelheid hiervan in het zwerfafval te verminderen met allerhande campagnes en opruimacties. Voor drankkartons zal dit ook niet lukken zonder statiegeld, zeker niet als deze steeds meer als to-go-product op de markt worden gezet.
Groot en Tinga pleiten daarom voor statiegeld op de drankkartons. Of liever nog op alle drankverpakkingen. “Deksel op Dop, Statiegeld erop” is hun nieuwe strijdkreet. Lees hiervoor dit persbericht en bekijk deze vlog die ze hierover maakten.
Een voorspelde ontwikkeling
De overstap van plastic flesjes naar drankkartons is helaas geen verrassing. Er is door veel partijen voor gewaarschuwd, als je een wet vol mazen maakt, dan zijn er altijd gewiekste vissen die er doorheen zwemmen. Direct na de aankondiging van statiegeld op plastic flesjes waren er al signalen dat bedrijven op zoek gingen naar alternatieven om onder de statiegeldplicht uit te komen. Zo noemde de CEO van Earth Water het drankkarton “de oplossing voor het statiegeldprobleem”.
De Zwerfinator schreef er in juli 2021 zelfs al een uitgebreid artikel over met de titel “In het Pak Genaaid en in april 2022 vertelde hij er al over in het rondetafelgesprek over statiegeld in de tweede kamer.
Greenwashing en damage control
Producenten van drankkartons beweren dat hun drankkartons duurzamer zijn dan plastic flesjes. Op de verpakkingen staan mooie groene woorden als “Paper based bottle”, “100% recycable”, “Plant Based Plastic”. Hartstikke mooi, maar wat heb je eraan als het slecht wordt ingezameld en nauwelijks wordt gerecycled of als het in de natuur eindigt waar bioplastic net zo schadelijk is als gewoon plastic?
Uit analyse van de Levenscyclus Analyse van drankkartons blijkt dat een drankkarton qua duurzaamheid veel slechter scoort dan een plastic flesje. Het TV-programma Kassa besteedde hier in 2021 al aandacht aan. De uitzending is terug te kijken via deze link.
Jumbo besloot naar aanleiding van deze uitzending te stoppen met het eigen merk water in drankkartons omdat “deze verpakking als alternatief voor het petflesje niet past binnen onze duurzaamheidsstrategie.” In 2022 haalde Albert Heijn de drankkartons van het merk Sea Water na een week al uit de schappen omdat de verpakking vol duurzaamheidsclaims “niet de juiste is”.
Helaas bleef het hierbij, de supermarkten haalden niet ook de andere middelgrote drankkartons uit de schappen. Sterker nog, er verschenen afgelopen jaar allerlei nieuwe middelgrote drankkartons in de schappen, waarvan de inhoud voorheen in plastic flesjes met statiegeldplicht zat.
Statiegeld op drankkartons geen taboe
Het bedrijfsleven laat zich weer eens van een vieze kant zien. Ze trekken een product terug en doen alsof duurzaamheid daarvan de reden is, maar in werkelijkheid is het niet meer dan damage control. Leveranciers van dranken in middelgrote dranken zeggen desgevraagd dat ze voorstander van statiegeld zijn en onlangs zei de Frank van de Wal, Directeur Duurzaamheid bij Tetra Pak, dat ook voor hem statiegeld geen taboe meer is. Maar het blijft bij woorden, de daden blijven uit.
Conclusie
Lang verhaal kort: voer statiegeld in op de drankkartons, dat zorgt voor minder zwerfafval, minder plastic vervuiling, betere inzameling en een hoger recyclingspercentage.
Of beter nog: statiegeld op alles met een deksel of een dop.