Stel, je staat ontzettend rood of er is een andere reden dat je geen geld meer kunt opnemen met je pinpas. Dat is balen. Als de banken dan besluiten om 5400 extra geldautomaten te plaatsen, dan heb je daar geen ruk aan. Je hebt een heel ander probleem dat opgelost moet worden. Daar is geen speld tussen te krijgen toch?
Zoals u wellicht weet houd ik me bezig met de strijd tegen zwerfafval en plastic vervuiling. Sinds er statiegeld zit op plastic flesjes en blikjes zie ik dat de hoeveelheid hiervan in het zwerfafval enorm is afgenomen. De plastic flesjes met 72% en de blikjes met 75%. Dat is veel, maar moet nog beter. Het streven is 90%, conform de in 2017 aangenomen petitiemotie van de Plastic Soup Surfer. Kan makkelijk. Als we de juiste maatregelen nemen.
De invoering van statiegeld heeft drie hoofddoelen: minder zwerfafval, betere inzameling en daardoor een hoger recyclingpercentage. Het inzamelpercentage van de plastic flessen ligt nu op 68%. Te laag. Wettelijke doelstelling is 90%. De oplossing die het afvalfonds heeft aangedragen is: 2600 extra statiegeldmachines en 2800 extra handmatige innamepunten. Prima zaak, de hoeveelheid in te leveren leeggoed is sinds 2021 verdrievoudigd, dus niet meer dan logisch.
Niet te vroeg juichen, want deze uitbreiding is pas in 2026 gerealiseerd volgens dat plan. Het ILT vindt dat een beetje te traag en heeft nu gezegd dat als deze uitbreiding niet voor 1 januari 2026 is gerealiseerd, dat ze dan een dwangsom verbeuren per niet gerealiseerd innamepunt. De dreiging van de dwangsom zag er stoer uit toen ik de krantenkoppen zag, qua inhoud versnelt dit natuurlijk helemaal niets. Ze zouden dit natuurlijk gewoon eind 2024 al voor elkaar moeten hebben.
En dan nog, stel dat dat lukt, wat hebben we dan? 5400 extra machines die alleen maar goedgevormde plastic flesjes en blikjes met statiegeld accepteren. Ik ben blij met die extra machines, die zijn nodig en belangrijk, maar het gaat er niet voor zorgen dat het aantal plastic flesjes op straat verder naar beneden gaat. En of het de inzameling naar de gewenste 90 procent gaat brengen is ook zeer onwaarschijnlijk. Zeker voor de plastic flesjes. Ik zal hieronder proberen uit te leggen waarom.
Alleen onbeschadigde statiegeldflesjes met etiket worden ingenomen
In 2023 deed ik tot nu toe 811 km zwerfafvalonderzoek en daarbij vond ik 1999 plastic flesjes. Slechts 20% daarvan (410 stuks) kon ik inleveren voor statiegeld. Als ik die niet had opgeraapt, dan had een ander het wel gedaan. Die zijn filosofisch gezien eigenlijk al geen zwerfafval meer.
De overige 80% van de plastic flesjes die ik vond en opraapte kon ik niet kwijt in de statiegeldmachine. Dat zijn er 1589. Best veel. De redenen:
- 449 flesjes vielen wel onder de statiegeldplicht, maar hadden geen etiket meer. Van een aantal merken laten de etiketten erg snel los. Geen etiket betekent geen streepjescode, geen streepjescode betekent geen uitbetaling van statiegeld.
- 186 flesjes hadden wel een etiket met statiegeld, maar waren plat of op een andere manier dermate vervormd dat ze niet worden ingenomen. Statiegeldmachines controleren ook de vorm van de ingeleverde flesjes.
- 238 flesjes die onder de statiegeldplicht vallen hadden wel een etiket, maar geen statiegeldlogo en daarvoor kan nooit statiegeld worden uitgekeerd. Dit zijn vooral plastic flesjes die via exotische supermarkten worden verkocht en daarnaast ook nog wat oude flesjes en flesjes die door buitenlandse toeristen zijn meegenomen.
- 716 plastic flesjes vielen niet onder de statiegeldplicht en er zat dus gewoon geen statiegeld op.
Andere aanvullende maatregelen zijn nodig
Om ervoor te zorgen dat ook die overige 80 procent van straat en uit de natuur verdwijnen moeten naast de uitbreiding van het aantal innamepunten ook de volgende zaken gebeuren:
- Er moet statiegeldplicht moet komen op alle plastic flesjes.
- Ook beschadigde plastic flesjes met etiket met statiegeldlogo moeten worden ingenomen.
- Er moet op gehandhaafd worden dat etiketten vast aan de fles blijven zitten. In de wet staat dat de aanduiding dat er statiegeld op een fles zit “onuitwisbaar” moet zijn. De Staatssecretaris heeft dit onlangs nog bevestigd. Dit betekent dus gewoon dat het etiket te allen tijde vast moet blijven zitten aan de fles. Valt prima te testen en op te handhaven.
- Er moet beter op gehandhaafd worden dat er geen plastic flesjes zonder statiegeld meer in de handel worden gebracht.
De prikkel prikkelt niet hard genoeg
De welgestelde aso die het allemaal niet kan schelen en zijn of haar blikjes en flesjes op straat of in een prullenbak gooit gaat zich niet opeens anders gedragen omdat er meer inzamelpunten zijn. Die vindt vaak de prullenbak al te ver lopen en de tocht naar een inzamelpunt is voor een paar blikjes of plastic flesjes altijd te ver voor dat soort mensen. Al zuip je 10 blikjes of flesjes leeg, dan hebben we het over anderhalve euro. Dat is ongeveer net zoveel geld als drie sigaretten. Dat verandert hun gedrag echt niet.
Het statiegeldbedrag moet omhoog
Komen we uit bij het volgende punt: het statiegeldbedrag is gewoon te laag. Er is een te grote groep mensen in Nederland die het financieel dermate slecht hebben dat ze op zoek gaan naar plastic flesjes en blikjes voor het statiegeld en zelfs in prullenbakken duiken. Er is echter een nog veel grotere groep die het zo belachelijk goed heeft dat ze gewoon geld op straat of in de prullenbak gooien.
Ik heb het tot nu toe niet echt hard geroepen, maar het statiegeld op plastic flesjes en blikjes moet gewoon flink omhoog. Niet naar 25, maar gewoon meteen naar 50 cent. Dan is de kans groot dat veel mensen zich toch anders gaan gedragen en hun blikjes en flesjes wel bij zich houden en in gaan leveren.
En het verhoogt ook het inzamelpercentage doordat mensen thuis het dan ook niet zo snel meer in de gewone prullenbak gooien. Dat wordt dan een echt dure hobby. Dat is een gedragsverandering die we nodig hebben en die krijg je niet voor elkaar met de zoveelste bewustwordingscampagne.
Nu denkt u wellicht dat 50 cent absurd hoog is, maar in historisch perspectief is dit doodnormaal. Tot 2001 zat er 1 gulden statiegeld op een grote plastic fles. Omgerekend 45 eurocent. Dat werd toen verlaagd naar 25 eurocent vanwege de overstap naar de Euro. Het zou verwarring voorkomen ofzo. En het is nu, ruim 20 jaar later, nog steeds 25 eurocent. Met inflatiecorrectie zou die 25 cent nu zo´n 40 cent zijn. En die gulden statiegeld zou nu 75 eurocent zijn. Als we dit doortrekken, dan is 50 eurocent statiegeld op een kleine plastic fles in historisch perspectief heel normaal.
Zelfde verhaal voor de blikjes
De blikjes zijn van hetzelfde laken een pak. Enige verschil tussen de wet voor statiegeld op blikjes en de wet voor statiegeld op plastic flesjes is dat er bij blikjes geen uitzonderingen zijn. Alle blikjes vallen onder de statiegeldplicht. Maar in de tweede helft van 2023 had in de onderzoeken van Zwerfinator 73% van de blikjes geen opraapwaarde, met name omdat ze plat of op een andere manier beschadigd waren. En ook die 73% kan niet worden ingeleverd bij al die extra machines.
Samenvattend
Voor een statiegeldraper maakt het niet uit dat er meer inzamelpunten komen. Hij of zij struint stad en land af en bij voldoende buit gaan ze naar een statiegeldmachine en leveren hun buit in. Een kilometertje extra daarvoor lopen maakt niet uit. De aso vindt de prullenbak al te ver, die gaat niet opeens naar een statiegeldmachine lopen voor die paar rotcenten.
Er moet aan andere knoppen gedraaid worden. Het afvalfonds speelt een slim spelletje vol schwalbes en tactieken om tijd te rekken en het ILT staat als een onmachtige scheidsrechter maar wat te fluiten en met gele kaarten te dreigen, maar de spelregels, ofwel de wettelijke maatregelen, zijn dermate gebrekkig dat er nooit een gele, laat staan een rode kaart uitgedeeld zal worden.
Het is tijd voor een VAR! Zwerfinator wil die rol best invullen. De beleidsmakers mogen hem bellen.
Tot slot
Snapt u nu wat ik bedoel met die beginalinea over die extra geldmachines?
Zwerfinator
———————————————————————–
PS 1: Uitgebreide rapportage over de ontwikkelingen van de drankverpakkingen in het zwerfafval waarin bovenstaande cijfers verder worden toegelicht verschijnt begin januari 2024.
PS 2: Overigens is Zwerfinator van mening dat er statiegeldplicht moet komen voor alle drankverpakkingen
PS 3: Steunt u het werk van de Zwerfinator? Dan kunt u wellicht een donatie doen aan Zwerfinator Foundation met een tikkie via https://lnkd.in/eNXTSwYn of via een storting op Rekening NL TRIO 0320 6610 59
.